نمای
گنبد مسجد ساروتقی در خارج آجر ساده است ولی در داخل مانند سقف قصرهای
زمان صفویه با نقاشی وگچ‌بری تزیین شده و این نوع تزیینات گنبد مسجد
ساروتقی را از سایر گنبدهای مساجد اصفهان ممتاز می‌سازد. در داخل گنبد
هیچگونه کتیبه‌ای موجود نیست ولی سردر مسجد که مشرف به بازار است دارای
کتیبه‌ایست که به خط محمدرضا امامی می‌باشد. ساروتقی در کتیبه تاریخی این
مسجد پس از تجلیل از شاه عباس ثانی صفوی خود را مخدوم الامرا و خادم الفقرا
خوانده‌است. کتیبه به شرح زیر است: «فی ایام الدوله السلطان الاعظم و
الخاقان الاکرم مروج از مذهب الائمه المعصومین علیهم السلام السلطان بن
السلطان بن السلطان ابو‌المظفر شاه‌عباس الموسوی الحسینی الصفوی الثانی
بهادر‌خان خلد‌الله ملکه و سلطانه و توفیق بنای این مسجد یافت مخدوم
الامراء و خادم الفقراء اعتمادالدوله العلیه العالیه میرزا محمد تقی
المشهور بساروتقی فی ۱۰۵۳ کتیبه محمدرضا الامامی الاصفهانی الادهمی».
فهرست مطالب
موقعیت استان در کشور
معرفی استان اصفهان
وجه تسمیه
پیشینه تاریخی شهر اصفهان
پیشینه اجتماعی منطقه
عوامل شکل‌گیری ساختار شهری اصفهان
آب و هوا
حرارت
باد
بارندگی
معرفی مجموعه
تصاویری از بنا
مدارک بنا
پلان طبقه اول
پلان طبقه دوم
برش
پرسپکتیو
بنای کاروانسرا
سرای انتخاب شده از بنا
معرفی سرا
بناهای مهم اطراف
بررسی بنا در گذشته
دسترسی به بنا در سال ۱۳۴۲
عکس‌های قدیم و جدید از بنا
ارزش تاریخی
ارزش قدمت
ارزش کاربری
بررسی بنا در امروز
آسیب‌شناسی بنا
طرح درمان مجموعه ساروتقی اصفهان
طرح پیشنهادی
دلایل
موقعیت مجموعه ساروتقی
اصفهان با باغ‌ها و قصرهای سلطنتی و مساجد با شکوه، پل‌های زیبا و میادین و
خیابان‌های جدید و کاروانسراها و بازار ها و منازل قدیمی اش به حقیقت، از
وسعت و عظمت چشمگیری برخوردار است. این شهر از ابتدای سلطنت شاه کبیر به
عنوان پایتخت صفویه برگزیده شد. اصفهان از روزگاران کهن تا کنون به
نام‌های: الیهودیه، صفاهان، صفویان، جی، رشورجی، سپاهان، سپانه، شهرستان،
صفاهان، صفاهون، گابا، گابیان، گابیه، گبی، اِسپادانا و نصف جهان معروف
بوده است. پس از فتح آن توسط اعراب مسلمان و چون در عربی حرف «پ» وجود
نداشته به مرور زمان با لهجه و حرف «ص» بصورت «اصفهان» تلفظ گردید. آثار
تاریخی متعددی در این شهر وجود دارد که تعدادی از آنها به عنوان میراث
تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. یکی از این آثار، مجموعه تاریخی
ساروتقی می‌باشد که ساخت آن، به دوره صفوی باز می‌گردد و در اصفهان، بازار
بزرگ، خیابان مشیر یخچال، کوچه گلبهار واقع شده است. این اثر در تاریخ ۹
آذر ۱۳۴۹ ،با شماره ثبت ۹۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده
است.
تاریخچه مجمومه تاریخی ساروتقی:
در بازارچهای موسوم به حسن آباد، اثر تاریخی قرار دارد که مسجد ساروتقی
نام گرفته و عوام اصفهانی به آن سالتقی میگویند؛ سرای ساروتقی که در دوره
صفوی ساخته شده است، از مجموعه بناهایی است که ساروتقی وزیرشاه عباس
دوم،آن را دربخش قدیم بازار اصفهان بنا نموده است. ساختمان سرای ساروتقی با
سبک خاصش توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. این مسجد توسط فردی به
نام ساروتقی یا “تقی زرده” ساخته شد. این مرد، که یکی از بزرگان روزگار خود
بود ابتدا به سمت وزیر اعظم شاه در مازندران گمارده شد و سپس لقب
اعتمادالدوله به وی اعطا گردید. از ساروتقی، آثار تاریخی زیادی در اصفهان
به جای مانده که یکی از آنها نیز همین مسجد است.
معماری مجموعه ساروتقی:
بنای معروف به ساروتقی در اصفهان به همراه یک بازار و چهارسو و یک
کاروانسرا و دو مسجد از آثار دوره صدارت ساروتقی می‌باشند که هنوز نیز
آثاری از آنها وجود دارد. اما کاخ ساروتقی که یکی از زیباترین کاخ‌های
ایران بود پس از مرگ ساروتقی، رو به ویرانی نهاد. مسجد بزرگ ساروتقی که صحن
آن چندان وسعت ندارد و گنبد آن در نوع خود از گنبدهای منحصر‌بفرد مساجد
تاریخی اصفهان است در فاصله بین بازار مقصود‌بیک و بازارچه حسن‌آباد در
مجاورت امامزاده احمد که یکی دیگر از بناهای تاریخی اصفهان می‌باشد واقع
گردیده است.
قسمت‌هایی از طاق بازار ساروتقی خراب شده ولی برفراز سردر مسجد و منزل
ساروتقی، قسمتی از بازار زمان وی باقی مانده‌است. نمای گنبد مسجد ساروتقی،
در قسمت بیرونی، آجری و ساده است ولی در داخل مانند سقف قصرهای زمان صفویه
با نقاشی وگچ‌بری تزیین شده است. در داخل گنبد هیچگونه کتیبه‌ای موجود نیست
ولی سردر مسجد که مشرف به بازار است دارای کتیبه‌ایست که به خط محمدرضا
امامی نوشته شده است.
در این بازار در یک سمت، کاروانسرا و در سمت دیگر یک حمام قرار گرفته است
که هر دو بنام ساروتقی، سازنده آنها، نامگذاری شده‌اند. نقشه ساختمان این
کاروانسرا بسیار وسیع است اما به این علت که تا هنگام قتل ساروتقی به اتمام
نرسیده بود، ناقص مانده است. طبقه پائین بنا، بسیار زیبا و مسکونی
می‌باشد. ساروتقی در سال ۱۰۵۵ هجری کشته شد و بنای چهارسو و مسجد دیگری که
قرار بود در زیر گنبد این چهارسو ساخته شود، پس از قتل وی ناتمام ماند.حیاط
یا میانسرای مسجد ساروتقی، کوچک و شش وجھی است و دارای چھار ایوان
می‌باشد. ویژگی‌ھای شاخص معماری صفویه، ساده بودن طرح‌ھا و فضاھای مربع یا
مستطیل شکل است که در این سازه نیز به چشم می‌خورد.
